เมื่อวันที่ 5 สิงหาคม 2568 ดร.รวีวรรณ ภูริเดช ผู้อำนวยการสำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (ผอ.สคทช.) มอบหมายให้ นายสุริยน พัชรครุกานนท์ รอง ผอ.สคทช. เข้าร่วมชี้แจง "(ร่าง) มาตรการการพิสูจน์สิทธิการครอบครองที่ดินของวัดในเขตที่ดินของรัฐ" ในการประชุมคณะรัฐมนตรี โดยมีนายภูมิธรรม เวชยชัย รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย รักษาราชการแทนนายกรัฐมนตรี เป็นประธาน ณ ห้องประชุม 501 ตึกบัญชาการ 1 ทำเนียบรัฐบาล

นายสุริยนฯ รอง ผอ.สคทช. กล่าวว่าสำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (สคทช.) ในฐานะหน่วยงานฝ่ายเลขานุการคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (คทช.) โดยมีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน ทำหน้าที่กำหนดนโยบายและแผนการบริหารจัดการที่ดินและทรัพยากรดินของประเทศ เร่งขับเคลื่อนการดำเนินการในพื้นที่ทั่วประเทศ โดยเฉพาะการแก้ไขปัญหาแนวเขตที่ดินของรัฐที่ทับซ้อนกัน และการพิสูจน์สิทธิในการครอบครองที่ดินจนเป็นข้อพิพาทระหว่างที่ดินของรัฐกับรัฐ หรือที่ดินของรัฐกับประชาชน สำหรับการพิสูจน์สิทธิการครอบครองที่ดินของวัดในเขตที่ดินของรัฐนั้น สืบเนื่องจาก สคทช. ได้รับเรื่องร้องเรียนจาก คณะกรรมาธิการการศาสนา ศิลปะและวัฒนธรรม สภาผู้แทนราษฎร เกี่ยวกับวัดหลายแห่งทั่วประเทศที่ตั้งอยู่ในพื้นที่ซึ่งต่อมาได้ถูกประกาศให้เป็นเขตที่ดินของรัฐ เช่น ป่าสงวนแห่งชาติ อุทยานแห่งชาติ หรือเขตป่าอนุรักษ์ โดยวัดเหล่านี้มักไม่มีเอกสารสิทธิในที่ดิน เนื่องจากอยู่ก่อนการประกาศเขตที่ดินของรัฐ

"วัดส่วนใหญ่จึงไม่สามารถดำเนินการออกเอกสารสิทธิได้ตามขั้นตอนปกติ ทำให้เกิดข้อจำกัดทั้งด้านการใช้ประโยชน์ การพัฒนา การปกป้องสิทธิของวัด และเกิดข้อพิพาทกับหน่วยงานของรัฐที่ดูแลรักษาพื้นที่  การแก้ไขปัญหาโดยใช้มาตรการการพิสูจน์สิทธิการครอบครองที่ดินของบุคคลในเขตที่ดินของรัฐ โดยใช้วิธีการตรวจสอบร่องรอยการทำประโยชน์ในภาพถ่ายทางอากาศออร์โธสี มาตราส่วน 1:4000 ปี พ.ศ.2545 หรือ พ.ศ.2546 หรือพยานหลักฐานอื่นที่ใช้ประกอบ แต่เนื่องจากพระสงฆ์ธรรมยุตินิกายเป็นพระสงฆ์ที่จาริกปฏิบัติธรรมตามป่าเขา ถ้ำ หรือเพิงหิน จึงไม่ปรากฏร่องรอยการทำประโยชน์หรือสิ่งก่อสร้างในแผนที่ภาพถ่ายทางอากาศของกรมแผนที่ทหาร  สคทช. จึงได้ร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง โดยจัดตั้งคณะทำงานศึกษาหลักการ วิธีการและเงื่อนไขการพิสูจน์สิทธิในที่ดินวัด รวมทั้งลงพื้นที่ตรวจสอบข้อเท็จจริงเพื่อกำหนดแนวทางและวิธีการแก้ไขปัญหา และจัดทำมาตรการการพิสูจน์สิทธิการครอบครองที่ดินของวัดในเขตที่ดินของรัฐอย่างเป็นระบบ มีขั้นตอนที่ชัดเจน และสามารถนำไปสู่การออกเอกสารประเภทโฉนดที่ดินเพื่อธรณีสงฆ์ได้ซซึ่งเรื่องนี้ เลขาธิการมหาเถรสมาคม สำนักงานพระพุทธศาสนา ได้นำเสนอ  แนวทางแก้ไข ต่อมหาเถรสมาคมและในที่ประชุมรับทราบ ตามมติมหาเถรสมาคม ครั้งที่ 5/2567 มติที่ 146/2567 เมื่อวันที่ 20 กุมภาพันธ์ 2567 และผ่านความเห็นชอบจากคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ ในคราวประชุมครั้งที่ 3/2567 เมื่อวันที่ 24 ธันวาคม 2567 ณะรัฐมนตรีเห็นชอบ (ร่าง) มาตรการฯ ตามที่ สคทช. เสนอ โดยมอบหมายให้ สคทช. ร่วมกับสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ กรมที่ดิน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องจัดทำคู่มือสำหรับปฏิบัติงานและแบบฟอร์มที่เกี่ยวข้องให้แล้วเสร็จภายใน 90 วัน และให้ผู้ว่าราชการจังหวัดในฐานะประธานคณะอนุกรรมการพิสูจน์สิทธิในที่ดินของรัฐจังหวัด (คพร.จังหวัด) ใช้มาตรการนี้เป็นแนวทางในการพิจารณาพิสูจน์สิทธิให้กับวัดในพื้นที่ทันที.."

นายสุริยน พัชรครุกานนท์  กล่าวเพิ่มเติมอีกว่า  "ร่างมาตรการดังกล่าวจะช่วยแก้ไขปัญหาวัดที่ครอบครองและทำประโยชน์มาก่อนการประกาศให้พื้นที่นั้นเป็นที่ดินของรัฐ ทำให้สามารถพิสูจน์สิทธิได้อย่างเป็นธรรม จัดระเบียบการใช้ประโยชน์ที่ดินของวัดให้ถูกต้องตามกฎหมาย ลดข้อขัดแย้งกับหน่วยงานของรัฐ เกิดประโยชน์สูงสุดแก่พระพุทธศาสนา ไม่เป็นการสร้างภาระเกินสมควรแก่วัด และสามารถออกเอกสารสิทธิในที่ดินได้โดยชอบด้วยกฎหมาย รวมทั้งคุ้มครองและสนับสนุนบทบาทของวัดในฐานะศูนย์กลางศาสนาและจิตใจของประชาชน ซึ่งมติคณะรัฐมนตรีวันนี้ มีผลทำให้ทุกหน่วยงานของรัฐที่ดูแลรักษาที่ดินของรัฐ จะต้องอำนวยความสะดวกในการตรวจสอบและรับรองข้อมูลตามอำนาจหน้าที่ เพื่อสนับสนุนการออกเอกสารสิทธิ์ให้วัดที่เข้าหลักเกณฑ์ตามมาตรการนี้ต่อไป.."

ขณะที่ ดร.นิยม เวชกามา ผู้ช่วยรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี ซึ่งเป็นผู้หนึ่งที่ร่วมผลักดันเรื่องปัญหาที่ดินวัด และที่พักสงฆ์ที่ตั้งอยู่ในเขตที่ดินของรัฐประมาณ 10,000 กว่าแห่งมาตั้งแต่ต้น กล่าวด้วยความดีใจว่า โดยก่อนหน้านี้สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ (สคทช.) ได้ทำหนังสือเรียนไปยัง "นพ.พรหมินทร์ เลิศสุริย์เดช" เลขาธิการนายกรัฐมนตรี มีใจความว่า สคทช.ได้ดำเนินการศึกษาและจัดทำร่างมาตรการการพิสูจน์สิทธิ์การครอบครองที่ดินของวัดในพื้นที่ของรัฐเพื่อออกโฉนดเป็นที่ธรณีสงฆ์สำหรับวัด(ที่ดินวัด)ในพระพุทธศาสนา โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อให้วัดที่มีการตั้งอยู่จริง และมีการใช้ประโยชน์ในลักษณะศาสนกิจมาเป็นเวลานาน โดยเฉพาะในกรณีที่วัดตั้งอยู่ก่อนที่ที่ดินดังกล่าวจะตกเป็นที่ดินของรัฐ และมีหลักฐานทางราชการหรือหลักฐานอื่นที่สามารถตรวจสอบและพิสูจน์สิทธิ์ได้ เช่น แผนที่ ภาพถ่ายทางอากาศ ภาพถ่ายเก่า เอกสารทางวัด หนังสือราชการของหน่วยงานรัฐ หรือคำรับรองจากประชาชนในท้องถิ่น ได้รับการพิจารณาออกโฉนดเป็นที่ธรณีสงฆ์อย่างถูกต้องตามกฎหมาย

ทั้งนี้ ปัจจุบันหลักเกณฑ์ในการพิสูจน์สิทธิ์เพื่อออกโฉนดที่ดินยังคงอิงกับร่องรอยการใช้ประโยชน์ในลักษณะเกษตรกรรมหรือที่อยู่อาศัย ซึ่งไม่สอดคล้องกับลักษณะการใช้ประโยชน์ของวัดที่มักเป็นพื้นที่ลานหิน ต้นไม้ ทางเดิน หรือศาสนสถานถาวร จึงจำเป็นต้องมีมาตรการเฉพาะในการรับรองสิทธิ์ของวัดในลักษณะดังกล่าว  การดำเนินการมีรายละเอียดสำคัญ ดังนี้

1. สำนักงาน ได้จัดประชุมหารือร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และจัดทำร่างมาตรการดังกล่าวแล้วเสร็จ
2. คณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติได้มีมติเห็นชอบในหลักการของร่างมาตรการ
3. ขณะนี้อยู่ระหว่างการนำเสนอเรื่องต่อคณะรัฐมนตรี ผ่านสำนักงานเลขาธิการคณะรัฐมนตรี
4. เดิมกำหนดเสนอคณะรัฐมนตรีในการประชุมวันที่ 1 กรกฎาคม 2568 ที่ผ่านมา แต่เนื่องจากมีการปรับคณะรัฐมนตรีใหม่ จึงต้องแจ้งเวียนรัฐมนตรีที่เกี่ยวข้องเพื่อยืนยันความเห็นอีกครั้ง
5. ปัจจุบันอยู่ระหว่างการรวบรวมความเห็นยืนยันจากรัฐมนตรีใหม่ หากได้รับครบถ้วนแล้วจะสามารถเสนอเรื่องต่อที่ประชุมคณะรัฐมนตรีได้ทันที
เพื่อให้การดำเนินการออกโฉนดเป็นที่ธรณีสงฆ์สำหรับวัดในพระพุทธศาสนาเป็นไปอย่างถูกต้อง ชอบธรรม และสอดคล้องกับข้อเท็จจริงของการใช้พื้นที่ รวมถึงกรณีของวัดดอยธรรมเจดีย์ จังหวัดสกลนคร ที่ได้ยื่นคำร้องพิสูจน์สิทธิ์ไว้แล้ว

ดร.มหานิยม กล่าวต่ออีก ว่า ล่าสุดจากการดำเนินการเร่งรัดโดยหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องและรัฐบาล "นางสาวแพทองธาร ชินวัตร" และ "นายภูมิธรรม เวชยชัย" รองนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย รักษาการนายกรัฐมนตรี ครม.ได้อนุมัติแล้ววันนี้ ตามที่ สคทช.เสนอ โดยเฉพาะ วัดดอยธรรมเจดีย์ อำเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวัดสกลนคร ก็ได้รับอนุมัติตามที่ดินที่วัดครอบครองอยู่แล้วด้วย