สุดยอดครูภาษาไทยตระเวนตามงานวัด
สืบสานศิลปะการแสดงลำแมงตับเต่าไทเลย

ผู้สื่อข่าวรายงานว่า ศิลปะการแสดง อันเป็นอัตลักษณ์ความเป็นวัฒนธรรมล้านช้าง หลวงพระบาง ที่เราทราบกันอยู่ในปัจจุบันจะเห็นได้จากสื่อต่าง ๆ เช่น อินเตอร์เน็ต  และการแสดงในงานสำคัญต่างๆ อาทิเช่น ขับทุ่มหลวงพระบาง ขับพวน ฟ้อนนางแก้ว การแสดง “พระลักษณ์พระราม” (โขนแบบลาวล้านช้าง) ในประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ส่วนในประเทศไทย จะเห็นการแสดงที่เรียกว่า “แมงตับเต่า” หรือ การละเล่นแมงตับเต่า ลำแมงตับเต่า หมอลำตับเต่า ปรากฏอยู่ในวัฒนธรรมล้านช้างหลวงพระบางในประเทศไทย ในเขตจังหวัดเลย จังหวัดเพชรบูรณ์ จังหวัดพิษณุโลก จังหวัดอุตรดิตถ์ ซึ่งมีลักษณะของการแสดงคล้ายหมอลำหมู่ หรือหมอลำเรื่องต่อกลอนของวัฒนธรรมล้านช้าง เวียงจันทน์ จำปาสัก และภาคอีสานของประเทไทย แต่มีทำนองที่แตกต่างกันออกไปตามท้องถิ่น เครื่องดนตรีมีความต่างและความเหมือน ความต่าง ประกอบด้วย เครื่องดนตรี มีระนาด ซอบั้ง ซึ่งหมอลำหมู่ไม่มีระนาด และ ซอบั้ง ความเหมือน มีแคนเป็นเครื่องดนตรีคลอขับลำเหมือนกัน ส่วนทำนองจะคล้ายคลึงและต่างกันเล็กน้อยตามสำเนียงการพูดของภาษาตระกูลหลวงพระบาง ส่วนอื่นๆ เหมือนกัน ประกอบด้วย วรรณกรรมที่นำมาเล่น เป็นนิทาน ตำนาน ชาดกในพระพุทธศาสนาเหมือนกัน เรื่องเดียวกัน เช่น สุริวงศ์ กาละเกด นางแต่งอ่อน ท้าวโสวัตร ผาแดงนางไอ่ จำปาสี่ต้น

นายสุวิทย์  สารเงิน ครู วิทยฐานะชำนาญการพิเศษ  หัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรียนเลยพิทยาคม กล่าวว่า สถานภาพความคงอยู่ คงทนของศิลปะการแสดง “ลำแมงตับเต่า” ปัจจุบันจะมีอยู่ไม่กี่คณะอาทิเช่น จังหวัดเลย คณะผู้สูงอายุบ้านน้ำพรและผู้สืบทอดรุ่นนักเรียน ตำบลปากตม อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย คณะลำแมงตับเต่าประยุกต์ ขอผมเอง อาจารย์สุวิทย์  สารเงิน โรงเรียนเลยพิทยาคม อำเภอเมือง จังหวัดเลย ส่วนที่เป็นการแสดงบางตอนที่แฝงอยู่ในวงโปงลางของสถาบันการศึกษาต่างๆ ในจังหวัดเลย เช่น วงโปงลางเลยพิทยาคม อำเภอเมือง จังหวัดเลย วงโปงลางศรีสงครามวิทยา วงโปงลางวรราชวิทยา อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย วงโปงลางคนอีสาน คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเลย

สำหรับในต่างจังหวัดจะปรากฏให้เห็นการแสดงแมงตับเต่า เช่น คณะเทศบาลตำบลฟากท่า อำเภอฟากท่า จังหวัดอุตรดิตถ์ คณะผู้สูงอายุบ้านโคก อำเภอบ้านโคก จังหวัดอุตรดิตถ์ คณะนักเรียน โรงเรียนน้ำปาดชนูปถัมภ์ อำเภอน้ำปาด จังหวัดอุตรดิตถ์  
    

จังหวัดเพชรบูรณ์ จะปรากฏให้เห็นการละเล่นแมงตับเต่า เช่น คณะผู้สูงอายุบ้านโสก ตำบลบ้านโสก อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์ คณะผู้สูงอายุบ้านหวาย ตำบลบ้านหวาย อำเภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์

นายสุวิทย์  สารเงิน  กล่าวต่ออีกว่า ขณะนี้ การแสดงลำแมงตับเต่าไทเลย นี้ กำลังจะหายไป ไม่มีคนสืบทอด ตน มีโอกาสได้นำศิลปะการแสดง คณะลำแมงตับเต่าประยุกต์  ออกไปแสดง ตามงานบุญงานวัดต่าง ในพื้นที่จังหวัดเลยไปตามอำเภอต่างๆ แล้วแต่จะมีโอกาส หลังจากเลิกเรียน เสาร์ อาทิตย์ เพื่อสืบสานไว้ให้ลูกหลานต่อ ซึ่งปัจจุบันนี้หาดูยากมาก ไม่มีใครนำมาแสดง และกำลังจะหายไปในจังหวัดเลย ตนและลูกศิษย์ ที่เป็นหมอแคน ตระเวนไปแสดงจุดที่มีชาวบ้านรวมตัวกัน เยอะๆ  ล่าสุด ไปแสดงในงาน แห่ข้าวพันก้อน ของหมู่บ้านในชนบท  บ้านยาง ตำบลท่าลี่ อำเภอท่าลี่ จังหวัดเลย เพื่อสร้างความบันเทิงฉบับ ชาวบ้านๆ โดยมี ผู้สูงอายุ 50-70 ปี ร่วมรับฟังการแสดง พร้อมร่วม สนุกสนานกับ การละเล่นแมงตับเต่า ซึ่งสร้างความบันเทิง แบบย้อนยุคกว่า 90  ปี ทีผ่านมา กลับมาให้เห็นใน ยุกต์ปัจจุบัน ทราบว่าก่อนนี้เคยมีให้เห็น ในช่วงปี พ.ศ.2470

สำหรับการแสดง นั้น เริ่มด้วยการ ไหว้ครู  ยกอ้อยอครูหลังเวที  บรรเลงเครื่องดนตรีโหมโรง ฟ้อนแห่ท้าวแห่นาง/ฟ้อนแมงตับเต่า ผู้แสดงออกมาฟ้อนหน้าเวทีทุกคน  ประกาศเรื่องแสดง แสดงไปตามเรื่องจนจบเรื่อง

การนำศิลปะนี้ไป แสดงในเวทีต่างๆ ไม่ต้องการชื่อเสียงแต่อย่างได เพียงต้องการให้ ศิลปะการแสดง แมงตับเต่า นี้ สืบทอดไปถึงลูกหลายยุคต่อไปว่า ที่จังหวัดเลย ก็เคยมีหมอลำแบบนี้ หมอลำ แมงตับเต่า ขณะ ทำมาได้ 15 ปี ก็เป็นความภาคภูมิใจในสิ่งที่ต้นนั้นได้ทำมา