เมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม 2568 ผศ.ดร.สุรพล วรภัทราทร หัวหน้าศูนย์วิจัยปัญญาประดิษฐ์และเทคโนโลยีก่อกำเนิด มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง พร้อมด้วย ดร.สืบสกุล กิจนุกร อาจารย์ประจำมหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ได้ลงพื้นที่ตรวจสอบโลหะหนักในแม่น้ำสาย อ.แม่สาย จ.เชียงราย โดยใช้ชุดตรวจ IQUAN ซึ่งเป็นแบบรู้ผลทันที และเคยใช้ตรวจในจุดเดียวกันเมื่อวันที่ 30 เมษายนที่ผ่านมา เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงของปริมาณสารหนู (As)

การตรวจในครั้งนี้ เป็นความร่วมมือระหว่างนักวิจัยกับหน่วยงานปกครองส่วนท้องถิ่นและศูนย์จัดการภัยพิบัติเพื่อนพึ่ง (ภา) เทศบาลตำบลเวียงพางคำ โดยมีประชาชนกว่า 10 คนมาร่วมสังเกตการณ์

ผลการตรวจที่จุดหัวฝายแม่น้ำสาย พรมแดนไทย-พม่า พบสารหนูในน้ำแม่น้ำสายที่ระดับ 0.12 มิลลิกรัม/ลิตร (ค่ามาตรฐานอยู่ที่ 0.01 มก./ลิตร) ขณะที่น้ำประปาจากก๊อกในบ้านเรือนไม่พบเกินค่ามาตรฐาน

อย่างไรก็ตาม เมื่อตรวจน้ำจากบ่อน้ำตื้นในบ้านประชาชน ที่ห่างจากแม่น้ำสายประมาณ 100 เมตร ตรวจพบค่าสารหนู 0.10 มก./ลิตร ซึ่งเกินค่ามาตรฐาน โดยการตรวจซ้ำ 3 ครั้ง ปรากฏว่าเกินค่ามาตรฐาน 2 ครั้ง ส่วนครั้งสุดท้ายระบบแจ้ง "error"

นางบุญ ใจวงศ์ เจ้าของบ่อน้ำ กล่าวว่า ตนใช้น้ำจากบ่อน้ำตื้นในการอุปโภคในครัวเรือน และล้างบ้านหลังจากน้ำท่วม เมื่อใช้น้ำแล้วพบว่ามีอาการคัน มีผื่นขึ้นตามมือ แขน และเท้า หลังทราบผลตรวจจึงตัดสินใจเลิกใช้น้ำจากบ่อ และหันมาใช้น้ำประปาแทน พร้อมขอบคุณคณะอาจารย์ที่มาตรวจน้ำให้ ทำให้ทราบถึงความเสี่ยงในระยะยาว

ผศ.ดร.สุรพล กล่าวเพิ่มเติมว่า สรุปได้ว่าน้ำประปายังคงปลอดภัย แต่แม่น้ำสายมีค่าสารหนูค่อนข้างสูง ขณะที่บ่อน้ำตื้น ซึ่งมีความลึกเพียง 5–10 เมตร และชาวบ้านนิยมใช้นั้น ตรวจพบค่าสารหนูเกินมาตรฐาน จึงไม่ควรใช้เพื่ออุปโภคบริโภค พร้อมแนะนำให้หน่วยงานสาธารณสุขเก็บตัวอย่างจากบ่อบาดาลและบ่อน้ำในพื้นที่มาตรวจสอบโดยเร็ว

ดร.สืบสกุล กิจนุกร กล่าวว่า ปัจจุบันรัฐบาลพูดถึงเฉพาะปัญหาสารหนูในแม่น้ำกก แต่ความจริงการปนเปื้อนลามไปถึง 4 แม่น้ำ โดยเฉพาะแม่น้ำสาย ซึ่งเป็นน้ำพิษ ขณะที่รัฐบาลกลับพูดเฉพาะเรื่องการแก้ไขน้ำท่วม ทั้งที่ควรมีแนวทางชัดเจนให้ประชาชนปฏิบัติ รวมถึงเจ้าหน้าที่ควรสวมชุดป้องกันเมื่อเข้าช่วยเหลือผู้ประสบภัย

ด้านนายบัณฑิตย์ พันธ์พลากร ผู้อำนวยการศูนย์จัดการภัยพิบัติเพื่อนพึ่ง (ภา) และว่าที่สมาชิกสภาเทศบาลเวียงพางคำ กล่าวว่า ตนใช้ชีวิตอยู่กับน้ำประปาจากแม่น้ำสายมานาน ทั้งแปรงฟันและบริโภค หากมีสารตกค้าง อาจก่อให้เกิดมะเร็งในอนาคต เมื่อวันที่ 24 พ.ค.ที่ผ่านมา ตนได้ช่วยชาวบ้านล้างบ้านหลังน้ำท่วมที่ถ้ำผาจม และพบว่ามีผื่นขึ้นที่มือทั้งสองข้างจนถึงวันนี้ยังไม่หาย

“หากยังไม่มีมาตรการชัดเจน ชุมชนริมแม่น้ำสายจะต้องรับเคราะห์ซ้ำซาก ทั้งน้ำท่วมและน้ำปนเปื้อนสารพิษ ถ้าใครจะมาช่วย ก็ต้องกล้าหาญถึงขั้นใส่ชุดหมีหรือชุดอวกาศ ขณะที่ชาวบ้านยังไม่รู้เลยว่าสารพิษจะสะสมในร่างกายอย่างไร ทุกวันนี้เราอยู่กับภัยเงียบที่อาจนำไปสู่มะเร็ง” นายบัณฑิตย์ กล่าว

ขณะที่ นายธนวัฒน์ ปวงรังสี ชาวบ้านสายลมจอย กล่าวเพิ่มเติมว่า สมัยก่อนน้ำท่วมไม่เกิดบ่อย แต่ช่วงหลังเกิดถี่ขึ้น น้ำมีสีขุ่น ดินโคลนปนมากับน้ำมากกว่าเดิม เพราะมีการทำเหมืองและขุดลอกแม่น้ำสายที่ต้นน้ำ ซึ่งส่งผลกระทบมาถึงชุมชนอย่างชัดเจน