ที่จังหวัดเชียงใหม่ ภาคประชาสังคมจังหวัดเชียงใหม่ พร้อมด้วยกลุ่มผู้ใช้น้ำฝายพญาคำและนักวิชาการ ร่วมกันจัดวงประชุมสนทนาในหัวข้อ “การฟื้นฟูมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ระบบเหมืองฝายล้านนา ความท้าทาย และโอกาส” เพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็น สะท้อนข้อห่วงใยและความกังวล พร้อมนำเสนอทางเลือกอื่นๆ เกี่ยวกับกรณีที่ทางราชการกำลังดำเนินโครงการรื้อฝายผญาคำ ซึ่งตั้งอยู่ในแม่น้ำปิง พื้นที่อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ ตามมติคณะรัฐมนตรีวันที่ 11 มี.ค.68 ที่เห็นชอบแผนแก้ไขปัญหาเชิงโครงสร้างน้ำในภาคเหนือแบบเร่งด่วน ครอบคลุมแม่น้ำปิง จังหวัดเชียงใหม่ และแม่น้ำกก-สาย จังหวัดเชียงราย ด้วยงบประมาณ 213 ล้านบาท 

โดยในส่วนของจังหวัดเชียงใหม่นั้น ได้รับการจัดสรรงบประมาณเพื่อดำเนินการตามแผนดังกล่าวจำนวน 171.4 ล้านบาท แบ่งเป็นการขุดลอกลำน้ำปิง 41 กิโลเมตร รวมขุดตะกอนกว่า 1.7 ล้านลูกบาศก์เมตร วงเงิน 157.6 ล้านบาท และรื้อฝายเก่า 3 แห่ง ได้แก่ ฝายพญาคำ ฝายหนองผึ้ง และฝายท่าวังตาล วงเงิน 13.8 ล้าน

ทั้งนี้ในการประชุมมีความเห็นร่วมกันว่า ฝายพญาคำ นั้น ไม่ได้เป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดน้ำท่วมเชียงใหม่อย่างรุนแรง แต่มีต้นเหตุที่สำคัญอื่นๆ อีกเป็นจำนวนมากและควรได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วนมากกว่า เช่น การบุกรุกพื้นที่ริมแม่น้ำปิง เป็นต้น พร้อมมีการนำเสนอรูปแบบการปรับปรุงสภาพฝายพญาคำ และปรับภูมิทัศน์โดยรอบให้เหมาะสม ซึ่งสามารถช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการไหลของน้ำได้ดีและใช้งบประมาณไม่เกิน 13 ล้านบาท 

นายชัชวาลย์ ทองดีเลิศ  ประธานมูลนิธิสืบสานล้านนา และประธานสภาลมหายใจเชียงใหม่ พร้อมด้วยผู้เข้าร่วมการประชุม ได้ร่วมกันแถลงการณ์ “ 9 เหตุผล ไม่ควรรื้อฝาย” ประกอบด้วย

1. ฝายไม่ใช่สาเหตุหลักของน้ำท่วมเชียงใหม่ จากข้อมูลการล้นตลิ่งของแม่น้ำปิง จุดที่น้ำเริ่มเอ่อคือบริเวณสะพานภาค 5 ซึ่งอยู่ห่างจากฝายพญาคำไปทางท้ายน้ำราว 2.5 กิโลเมตร

2. ประสิทธิภาพการระบายน้ำของฝายพญาคำไม่ได้เป็นปัญหา ปัจจุบันฝายกว้าง 96 เมตร จากเดิม 130 เมตร โดยสาเหตุที่แคบลงมาจากการทำคันดินล้ำเข้ามาในแม่น้ำของหน่วยงานรัฐ 

3. ข้อมูลการยกตัวของน้ำและการสะสมตะกอนที่ใช้เป็นเหตุผลในการรื้อฝาย เป็นเพียงการเปรียบเทียบโดยประมาณ ไม่ใช่การคำนวณที่สะท้อนสภาพจริง 

4. กระทบมรดกภูมิปัญญา ‘ภูมิปัญญาการทำเหมืองฝาย’ ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมในสาขา ความรู้และแนวปฏิบัติเกี่ยวกับธรรมชาติและจักรวาล ในระดับชาติ เมื่อปี พ.ศ. 2558 

5. เสียประโยชน์ด้านสิ่งแวดล้อมและสังคม พื้นที่บริเวณฝายปัจจุบันได้สร้างระบบนิเวศย่อยที่เอื้อต่อการอนุบาลสัตว์น้ำตามธรรมชาติและช่วยเพิ่มออกซิเจนในน้ำ 

6. กระบวนการมีส่วนร่วมไม่รอบด้าน การจัดเวทีรับฟังความคิดเห็นภายใต้โครงการขุดลอกและรื้อฝายเป็นไปโดยหน่วยงานรัฐเจ้าของโครงการ ซึ่งให้ข้อมูลสนับสนุนการรื้อเป็นหลัก ส่งผลให้เกิดข้อกังขาเรื่องความเป็นกลาง (conflict of interest) กระบวนการมีส่วนร่วมที่เหมาะสมควรจัดโดยองค์กรที่เป็นกลาง 

7. ต้องมีระบบน้ำสำรองหลายแบบ แม้โครงการขุดลอกและรื้อฝายจะเตรียมผันน้ำเข้าลำเหมืองผ่านประตูระบายน้ำท่าวังตาล ซึ่งอยู่ห่างจากฝายพญาคำไปท้ายน้ำราว 3.8 กิโลเมตร แต่หลักการของเมืองที่มีความสามารถในการปรับตัว (Resilience city) ระบุว่าไม่ควรพึ่งพาระบบใดเพียงระบบเดียว 

8. ไม่ควรตัดขาดรากเหง้าวัฒนธรรม เชียงใหม่เป็นเมืองที่มีประวัติศาสตร์และรากฐานทางวัฒนธรรมต่อเนื่องยาวนานกว่า 700 ปี ระบบเหมืองฝายถือเป็นมรดกภูมิปัญญาที่สืบสานมาถึงปัจจุบัน

9. ควรเปิดการมีส่วนร่วมสูงสุด ปัญหาน้ำท่วมเชียงใหม่เป็นเรื่องที่ทุกภาคส่วนเห็นตรงกันว่าต้องแก้ไข แต่แนวทางที่เหมาะสมไม่ใช่การรื้อฝายหรือปล่อยทิ้งไว้ตามเดิม หากแต่ต้องปรับปรุงให้ดีขึ้น เมืองเชียงใหม่เต็มไปด้วยผู้คนที่รักบ้านเมืองและมีความรู้หลากหลาย การดำเนินการของรัฐที่กระทบต่อเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดล้อม จึงควรเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างแท้จริง และวางรากฐานการทำงานร่วมกันอย่างยั่งยืนในอนาคต.