นวัตกรรมการพัฒนาชุมชนเชิงพื้นที่ ทางรอดที่ยั่งยืนในทศวรรษใหม่

นวัตกรรมการพัฒนาชุมชนเชิงพื้นที่ ทางรอดที่ยั่งยืนในทศวรรษใหม่

 

รองศาสตราจารย์ ดร.ณกมล ปุญชเขตต์ทิกุล

อาจารย์มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนคร

 

เป้าหมายเชิงยุทธศาสตร์ ในการขับเคลื่อนการพัฒนาชุมชนโดยใช้นวัตกรรมในพื้นที่มาเป็นกลยุทธ์ในการพัฒนาเพื่อผสานแนวคิดนวัตกรรมเข้ากับพื้นที่ ส่งเสริมนวัตกรรมก้าวหน้า เพื่อสร้างโอกาสและทางเลือกในพื้นที่แก่ชุมชนในทศวรรษนี้ เป็นความต้องการของชุมชนและรัฐบาล ที่ต้องการให้เกิดรูปแบบหรือโมเดลที่เหมาะสมต่อการกระตุ้นวิสาหกิจชุมชนและสนับสนุนการสร้างรายได้ อย่างเช่นสตาร์ทอัพ(Startup)ในท้องถิ่นให้คิดนวัตกรรมสร้างสรรค์ที่มีประสิทธิภาพและสามารถใช้งานได้จริง โดยหวังให้นวัตกรรมในพื้นที่ เป็นเส้นทางที่ปลอดภัยและเป็นทางรอดในกระบวนการพัฒนาชุมชนที่ยั่งยืนของท้องถิ่น มีการเติบโตทางเศรษฐกิจและสังคม พร้อมกันนี้หน่วยงานรัฐก็ยังได้จัดให้มีการประกวดนวัตกรรมเชิงพื้นที่ เพื่อบ่งชี้ความสำคัญในการนำเทคโนโลยีและการสร้างสรรค์รูปแบบต่าง ๆ ภายในประเทศมาเสริมสมรรถนะชุมชนและอุตสาหกรรมท้องถิ่น ทั้งนี้เพื่อสนับสนุนการพัฒนาท้องถิ่นในประเทศไทยให้มีความต่อเนื่องและยั่งยืน

นวัตกรรมเชิงพื้นที่ หรือ Area-Based Innovation เกิดขึ้นเพราะต้องการส่งเสริมให้เกิดการนำทรัพยากรและศักยภาพของพื้นที่มาช่วยส่งเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมในพื้นที่ โดยมีเป้าหมายคือพัฒนาระบบนิเวศและโครงสร้างพื้นฐานในชุมชนท้องถิ่นอาทิเช่น ส่งเสริมให้มีศูนย์ทดสอบคุณภาพ ห้องปฏิบัติการศูนย์บ่มเพาะนวัตกรรมและอุทยานวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี โดยผลักดันให้มีการสร้างความร่วมมือกับภาคประชาสังคมและภาคเอกชนที่เกี่ยวข้องในการพัฒนาพื้นที่ด้วยนวัตกรรมทั้งในระดับภูมิภาค เมือง และชุมชนให้เกิดขึ้น

นวัตกรรมเชิงพื้นที่ในชุมชนท้องถิ่นที่แข็งแกร่งจะช่วยสร้างโอกาสขยายผลลัพธ์นวัตกรรมในมิติอื่น ๆ ในวงกว้าง เปิดโอกาสให้ผู้ประกอบการนวัตกรรมเชิงพื้นที่และนักนวัตกรรมรุ่นใหม่ ได้มีโอกาสสร้างนวัตกรรมที่เหมาะสม เป็นการส่งเสริมและสนับสนุนผู้ประกอบการในประเทศ บริษัทข้ามชาติ และนักลงทุนต่าง ๆ

นวัตกรรมในการพัฒนาเชิงพื้นที่ มีองค์ประกอบ3 ประการ 1.การคิดค้น (Invention) คือกระบวนการหรือตัวผลิตภัณฑ์ใหม่ที่ไม่เคยมีมาก่อน ตัวอย่างเช่น  การประดิษฐ์เทคโนโลยีใหม่สิ่งประดิษฐ์หรือวิธีการใหม่ที่มีคุณค่า 2.การนำสิ่งที่คิดค้นมาใช้ (Innovation) คือกระบวนการที่นำเอาสิ่งใหม่ที่คิดค้นมาใช้ มาปรับปรุงพัฒนาหรือสร้างผลิตภัณฑ์หรือบริการ  ตัวอย่างเช่นการใช้เทคโนโลยีในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ใหม่การปรับปรุงกระบวนการการทำงานที่มีคุณค่ามากขึ้น 3.ความแตกต่าง (Diffusion)คือกระบวนการที่นวัตกรรมมีการแพร่กระจายไปยังกลุ่มผู้ใช้หรือชุมชนทั่วไป ตัวอย่างเช่นการที่นวัตกรรมหรือผลิตภัณฑ์ใหม่ที่กลายเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนการยอมรับและการใช้งานของชุมชน

การคิดค้นการนำสิ่งที่คิดค้นมาใช้และการแตกต่าง ทั้ง 3 อย่างนี้ เป็นส่วนประกอบของนวัตกรรม ทำให้นวัตกรรมส่งผลในทางที่ดีและกว้างขวางดังนั้น นวัตกรรมการพัฒนาชุมชนจึงหมายถึงการนำแนวคิดและเทคโนโลยีใหม่ๆ ที่สร้างขึ้นมาใช้เพิ่มมูลค่าและความยั่งยืนของชุมชนท้องถิ่น นวัตกรรมเหล่านี้มุ่งเน้นการแก้ปัญหาท้องถิ่น สนับสนุนการพัฒนาเศรษฐกิจท้องถิ่นและสร้างสิ่งที่ดีที่สุดให้กับชุมชนท้องถิ่นตัวอย่างเช่น

โครงการให้บริการด้วยเทคโนโลยี (Digital Services)เพื่อเสริมสร้างการให้บริการที่มีประสิทธิภาพในพื้นที่ อาทิเช่น การให้บริการออนไลน์ระบบสารสนเทศที่ช่วยในการจัดการทรัพยากรและการเชื่อมโยงประชากรกับบริการสาธารณะ

สร้างพื้นที่ทดลองนวัตกรรม (Innovation Hubs)ที่ให้โอกาสในการทดลองและพัฒนานวัตกรรม และส่งเสริมการสร้างสรรค์ในชุมชน ที่นี่ผู้คนสามารถทดลองใช้เทคโนโลยีใหม่ๆ เพื่อแก้ไขปัญหาในชุมชน

โครงการการศึกษาและการอบรมทางเทคโนโลยีที่เน้นที่ความสามารถท้องถิ่น เช่น การเรียนรู้การเขียนโปรแกรมการใช้งานเทคโนโลยีสารสนเทศและทักษะด้านเทคโนโลยีที่จำเป็น

โครงการการพัฒนาทางเศรษฐกิจท้องถิ่นการสร้างอุตสาหกรรมสร้างสรรค์และการส่งเสริมการตลาดสินค้าและบริการท้องถิ่น

โครงการการจัดการทรัพยากรธรรมชาติด้วยเทคโนโลยีอาทิเช่น การติดตั้งระบบเซ็นเซอร์เพื่อวัดคุณภาพน้ำทั้งบนดินและและธนาคารน้ำใต้ดินการจัดการการเกษตรอินทรีย์หรือการนำเข้าเทคโนโลยีสีเขียว

โครงการบริหารจัดการที่ดินการใช้เทคโนโลยีเพื่อจัดการที่ดินในพื้นที่ ไม่ว่าจะเป็นการใช้ระบบสารสนเทศทางการเกษตรการใช้เทคโนโลยี GIS (Geographic Information System) ในการวางแผนที่ดินหรือการใช้โปรแกรมคำนวณทางสถิติ

โครงการการบูรณาการสิ่งแวดล้อมที่สามารถช่วยลดผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมอาทิเช่น การใช้เทคโนโลยีที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมการติดตั้งระบบการจัดการขยะอัจฉริยะหรือการใช้พลังงานที่ยั่งยืน

โครงการส่งเสริมนวัตกรรมทางสังคมในชุมชนอาทิเช่น โครงการศิลปะและวัฒนธรรมการสร้างที่พักอาศัยสาธารณะหรือการสนับสนุนกิจกรรมทางวัฒนธรรมท้องถิ่น

การสร้างชุมชนที่มีส่วนร่วมการนำเข้านวัตกรรมที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของประชากรในกระบวนการตัดสินใจและการวางแผน โดยใช้เทคโนโลยีในการสื่อสารและการเข้าถึงข้อมูล

การนำนวัตกรรมการพัฒนาชุมชนมีผลให้ชุมชนมีความเป็นมีต่อการเจริญเติบโตสร้างโอกาสใหม่และพัฒนาทรัพยากรที่มีอยู่ในพื้นที่นั้นอย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน

นวัตกรรมที่เน้นการพัฒนาเชิงพื้นที่มีหลายแบบและเป้าหมายที่หลากหลายเพื่อเสริมสร้างคุณค่าในพื้นที่นั้น ๆ ตัวอย่างคือ

การนำเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (ICT)มาในการพัฒนาเชิงพื้นที่ช่วยให้มีการเข้าถึงข้อมูลและบริการที่เกี่ยวข้องในพื้นที่ได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น อาทิเช่น ระบบสารสนเทศที่ช่วยในการจัดการทรัพยากรการประสานงานของระบบขนส่งและพื้นที่เรียนรู้

การใช้เทคโนโลยีอัจฉริยะ (Smart Technologies)อาทิเช่นอินเทอร์เน็ตของสรรพสิ่ง(IoT) ระบบเซ็นเซอร์และการประมวลผลข้อมูลในเวลาจริง เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารจัดการทรัพยากรและการให้บริการในพื้นที่

พัฒนาที่ดินและการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรที่เกี่ยวกับการพัฒนาที่ดินการเก็บรักษาน้ำการเกษตรอินทรีย์และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน เพื่อสร้างพื้นที่ที่มีความอยู่อาศัยที่ดีและเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม

การพัฒนาอาคารและสถาปัตยกรรมการใช้นวัตกรรมในการสร้างอาคารและสถาปัตยกรรมที่ยั่งยืนมีประสิทธิภาพทางพลังงานและเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนที่ปลอดภัยและน่าอยู่

การสนับสนุนธุรกิจและผู้ประกอบการในพื้นที่ที่เน้นการสนับสนุนธุรกิจและผู้ประกอบการในพื้นที่ เพื่อสร้างงานทำฝึกอบรมและเสริมสร้างเศรษฐกิจท้องถิ่น

การสร้างพื้นที่ชุมชนที่มีการมีส่วนร่วมในกระบวนการตัดสินใจและการวางแผนในพื้นที่เพื่อให้ผู้มีส่วนได้รับประโยชน์จากการพัฒนาอย่างทั่วถึง

การศึกษาและการพัฒนาทักษะที่เหมาะสมในพื้นที่เพื่อเสริมความสามารถของประชากรในการทำงานและมีชีวิตที่ดีขึ้น

การนำเข้านวัตกรรมเหล่านี้มาปรับใช้ จะสามารถช่วยให้พื้นที่เจริญรุ่งเรืองทั้งทางเศรษฐกิจและสังคม ส่งเสริมความยั่งยืนในอนาคตการพัฒนาชุมชนด้วยนวัตกรรมเชิงพื้นที่เน้นที่การใช้เทคโนโลยีและนวัตกรรมเพื่อเพิ่มคุณค่าและประสิทธิภาพในการจัดการทรัพยากรและบริการในระดับท้องถิ่น  ตัวอย่างการนำนวัตกรรมมาปรับใช้ในส่วนงานต่าง อาทิเช่น

1.ส่งเสริมเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร (ICT)ในการสร้างระบบสารสนเทศชุมชน ที่ช่วยให้ประชากรสามารถเข้าถึงข้อมูลสำคัญการบริการสาธารณะและโอกาสต่าง ๆ ได้มากขึ้น

2.มีระบบอินเทอร์เน็ตของสรรพสิ่ง (IoT)การนำเข้าเทคโนโลยี IoT เพื่อติดตามและจัดการทรัพยากรในชุมชน ตัวอย่างเช่น, การติดตั้งเซ็นเซอร์เพื่อวัดคุณภาพอากาศหรือระบบเซ็นเซอร์สำหรับการจัดการการใช้น้ำ

3.การพัฒนาอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ (Makerspaces)ให้คนในชุมชนได้นำเข้ามาใช้เทคโนโลยีสร้างสรรค์เพื่อสร้างนวัตกรรมและสินค้าที่มีคุณค่า

4.การให้บริการสุขภาพอย่างนวัตกรรมทางการแพทย์และบริการสุขภาพด้วยการให้บริการผ่านทางแพลตฟอร์มออนไลน์ระบบการตรวจสุขภาพระยะไกลและการใช้เทคโนโลยีสวัสดิการ

5.การพัฒนาพื้นที่และการอนุรักษ์ทรัพยากรในการจัดการทรัพยากรทางเพาะเพื่อการเกษตรการบริหารจัดการน้ำและการอนุรักษ์พื้นที่สีเขียว

6.ดำเนินโครงการที่เน้นการมีส่วนร่วมที่เปิดโอกาสให้ประชากรมีส่วนร่วมในกระบวนการตัดสินใจและการวางแผน อาจจะใช้เทคโนโลยีและพื้นที่การสื่อสารเพื่อเพิ่มการมีส่วนร่วม

7.ส่งเสริมศูนย์การเรียนรู้และอุปกรณ์การศึกษาที่ให้การศึกษาและการอบรมเกี่ยวกับเทคโนโลยีการเขียนโปรแกรมและทักษะที่สามารถใช้ในการทำงานในโลกที่เปลี่ยนแปลง

8.การสร้างงานทำในพื้นที่การสนับสนุนธุรกิจท้องถิ่นการสร้างอุตสาหกรรมสร้างสรรค์และโครงการส่งเสริมการจ้างงานในชุมชน

9.การให้บริการส่วนรวม (One-Stop Service)ในรูปแบบส่วนรวมที่สามารถช่วยลดภาระของประชากรในการจัดการเอกสารการตรวจสุขภาพหรือการใช้บริการอื่น ๆ ในที่เดียว

ตัวอย่างการนำนวัตกรรมมาใช้เชิงพื้นที่ข้างต้นนี้ มีความสำคัญต่อการพัฒนาชุมชนให้มีความยั่งยืนและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น โดยจะเป็นโอกาสและเครื่องมือในการแก้ไขแก่ปัญหาท้องถิ่นให้การเติบโตโดยจะส่งผลต่อคุณภาพชีวิต อาทิเช่น

1.การเพิ่มคุณค่าในชุมชนการพัฒนาชุมชนเชิงพื้นที่ช่วยในการสร้างคุณค่าท้องถิ่น โดยการให้โอกาสในการนำเข้านวัตกรรมการสร้างธุรกิจท้องถิ่นและการให้ความสนับสนุนในการสร้างผลิตภัณฑ์หรือบริการที่มีคุณค่าสูงในพื้นที่นั้น

2.การลดความเงื่อนไขและความไม่เท่าเทียมที่ช่วยลดความเงื่อนไขทางสังคมและเศรษฐกิจ และสร้างโอกาสในการเข้าถึงการศึกษาการมีงานทำและบริการสาธารณะสำหรับทุกคนในชุมชน

3.สร้างความยั่งยืนการพัฒนาชุมชนเชิงพื้นที่มีความยั่งยืนที่สูง เนื่องจากมีการใช้ทรัพยากรท้องถิ่นอย่างมีประสิทธิภาพและการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมที่สำคัญ ทำให้ชุมชนมีความแข็งแกร่งต่อการเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงและวิกฤต

4.ส่งเสริมความมีส่วนร่วมเชิงพื้นที่ช่วยสร้างความมีส่วนร่วมและการมีส่วนร่วมในกระบวนการตัดสินใจ ทำให้ประชากรในชุมชนมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายและการวางแผนการพัฒนาท้องถิ่น

5.เสริมสร้างธุรกิจท้องถิ่นเชิงพื้นที่ส่งเสริมการเจรจาตลาดของสินค้าและบริการท้องถิ่นทำให้ธุรกิจในพื้นที่นั้นเจรจากับตลาดได้มากขึ้น

6.สนับสนุนการศึกษาและการพัฒนาทักษะเชิงพื้นที่ช่วยสร้างโอกาสในการศึกษาและพัฒนาทักษะที่เหมาะสมสำหรับประชากรในชุมชน

7.สร้างสังคมที่มีความเป็นกลางที่ช่วยสร้างสังคมที่มีความเป็นกลางที่สามารถสนับสนุนและสร้างโอกาสให้กับทุกกลุ่มประชากรในชุมชนทั้งนี้จะช่วยเสริมสร้างความเข้มแข็งทางท้องถิ่นเชิงพื้นที่เสริมสร้างความเข้มแข็งในทางท้องถิ่นทำให้ชุมชนสามารถรับมือกับอุปสรรคที่อาจเกิดขึ้นได้

การพัฒนาชุมชนเชิงพื้นที่ไม่เพียงแต่เน้นทางเศรษฐกิจแต่ยังเน้นทางสังคมวัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อม เพื่อให้ชุมชนมีความเป็นที่อยู่อาศัยที่ดี ทั้งนี้การให้ความสำคัญกับการนำนวัตกรรมมาใช้การพัฒนาชุมชนเชิงพื้นที่จะเน้นไปที่กระบวนการแนวทางการใช้ทรัพยากรและศักยภาพของชุมชน เพื่อสร้างสรรค์และพัฒนาชุมชนให้มีความยั่งยืน มีส่วนร่วมในการตัดสินใจ

สำหรับนวัตกรรมเชิงพื้นที่ด้านส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุช่วยให้ผู้สูงอายุมีการดูแลสุขภาพที่ดีขึ้นและสามารถใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างสะดวกสบายมากขึ้นตัวอย่างเช่น

1.เทคโนโลยีสื่อสารและการเชื่อมต่อการพัฒนาเทคโนโลยีที่ช่วยให้ผู้สูงอายุสามารถเชื่อมต่อกับครอบครัวและเพื่อนร่วมวัยได้ง่ายขึ้น อาทิเช่น แอปพลิเคชั่นที่ช่วยในการวิดีโอคอลหรือการสื่อสารออนไลน์

2.อุปกรณ์ช่วยเหลือการพัฒนาอุปกรณ์ที่ช่วยให้ผู้สูงอายุสามารถทำกิจกรรมที่จำเป็นในชีวิตประจำวันได้ง่ายขึ้น เช่น โปรแกรมช่วยเดินที่เท้าที่ช่วยในการทำกิจกรรมทางกายหรือเทคโนโลยีการช่วยเหลือในการเคลื่อนที่

3.บริการดูแลผู้สูงอายุนวัตกรรมในด้านบริการดูแลผู้สูงอายุ เช่น การใช้เทคโนโลยีการติดตามสุขภาพบริการดูแลผู้สูงอายุที่ให้คำแนะนำด้านอาหารและการออกกำลังกาย

4.เทคโนโลยีการแจ้งเตือนการพัฒนาระบบการแจ้งเตือนที่สามารถแจ้งเตือนการทานยานัดหมายการรักษาหรือกิจกรรมที่สำคัญอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพ

5.การพัฒนาสิ่งแวดล้อมการออกแบบสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุเช่น บ้านที่ไม่มีบันไดที่ลำบากระบบไฟฟ้าและไฟสว่างที่เหมาะสมหรือพื้นที่สาธารณะที่สะดวกสบาย

6.การพัฒนาแพลตฟอร์มการเรียนรู้ออนไลน์การให้โอกาสในการเรียนรู้และทำกิจกรรมทางสังคมผ่านแพลตฟอร์มออนไลน์ที่ใช้งานง่ายสำหรับผู้สูงอายุ

นวัตกรรมการพัฒนาเชิงพื้นที่ จะต้องเน้นการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในพื้นที่ หาได้ง่ายมาสร้างเป็นนวัตกรรมในชุมชน เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตสมาชิกชุมชน ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มของเยาวชน คนพิการ หรือผู้สูงอายุ ให้พึ่งพาตนเองและทำกิจกรรมต่างๆ ได้สะดวกโดยการใช้นวัตกรรมเทคโนโลยีและวิธีการใหม่ๆ เข้ามาสร้างประสิทธิภาพชุมชนทั้งนวัตกรรมสารสนเทศการจัดการข้อมูลการให้บริการสุขภาพการส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนให้แก้ไขปัญหาที่เฉพาะเร่งด่วนในพื้นที่ได้รวดเร็วการนำนวัตกรรมในพื้นที่มาใช้ได้อย่างเหมาะสมจะช่วยสร้างโอกาสในการพัฒนาที่ยั่งยืน และรองรับความเปลี่ยนแปลงในระยะยาว

อย่างไรก็ตาม นวัตกรรม(Innovation)จะอยู่ในลักษณะของกระบวนการหรือผลิตภัณฑ์ใหม่ก็ตาม จะต้องเป็นสิ่งที่สร้างคุณค่าต่อชุมชนท้องถิ่นและนำนวัตกรรมนั้นมาสร้างความเปลี่ยนแปลงการทำงานในรูปแบบใหม่ซึ่งนวัตกรรมมีองค์ประกอบคือ1.แนวคิดใหม่ไอเดียใหม่ที่ไม่เคยมีมาก่อนที่สามารถแก้ไขปัญหาของพื้นที่  2.เทคโนโลยีการนำเข้าหรือพัฒนาเทคโนโลยีใหม่ เช่น การใช้ประโยชน์จากความก้าวหน้าในด้านไอทีด้านการแพทย์ และวิทยาศาสตร์3.ผลิตภัณฑ์หรือบริการที่ตอบสนองต่อความต้องการของพื้นที่

นวัตกรรมที่นำมาใช้พัฒนาในพื้นที่อาจกลายเป็นความหวังและทางรอดที่จะช่วยให้ชุมชนท้องถิ่นเดินไปข้างหน้าได้มากขึ้น ขณะเดียวกันก็มีประโยชน์หลายด้าน อาทิเช่นช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานได้มากขึ้นในแง่ของการมีประสิทธิภาพลดระยะเวลาและทรัพยากรส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ในองค์กรและสังคมเป็นแรงบันดาลใจในการสร้างผลงานใหม่สร้างโอกาสใหม่ที่จะนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงทางสังคมช่วยแก้ไขปัญหาที่ตรงจุด ซึ่งเป็นแนวคิดการพัฒนาในท้องถิ่นที่ต้องการให้ชุมชนมีความคิดนอกกรอบ มีความคิดสร้างสรรค์โดยใช้ทรัพยากรในพื้นที่มาสร้างนวัตกรรม ซึ่งจะเป็นการลดต้นทุน ประหยัดค่าใช้จ่ายและใช้ทรัพยากรในพื้นที่ได้อย่างคุ้มค่า ส่งผลให้ชุมชนเกิดความเข้มแข็งและเป็นพลังที่จะขับเคลื่อนการพัฒนาให้ก้าวหน้า สามารถพึ่งพาตนเองได้อย่างยั่งยืน