ครอบครัวพลังบวก 4.0 : การเผชิญหน้ากับความโหยหาในสังคมที่อ่อนแอ

ครอบครัวพลังบวก 4.0 : การเผชิญหน้ากับความโหยหาในสังคมที่อ่อนแอ

รองศาสตราจารย์ ดร.ณกมล ปุญชเขตต์ทิกุล

อาจารย์มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนคร

ตลอดเวลากว่า 100 ปี ของสังคมไทย ไม่เคยมีความกังวลกับสถาบันครอบครัวเลย ทั้งนี้ จะเห็นได้ว่าสถาบันทางสังคมของไทยมีความเข้มแข็ง โดยเฉพาะสถาบันด้านการศึกษา ศาสนาและวัฒนธรม สำหรับสังคมไทยนั้นมีความเข้มแข็งมาก อดีตที่ผ่านมาสังคมไทยใช้สถาบันการศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม เพื่อสร้างคนดีมีคุณธรรม ไปพัฒนาสังคมและประเทศชาติ ที่เรียกว่า “บวร” เป็นหลักการพัฒนา กล่าวคือ บ้าน วัด โรงเรียน ที่เป็นสามเสาหลักในการสร้างความรู้ สร้างความดีและสร้างชาติ ให้ความเป็นไทยเข้มแข็งด้วยยุทธศาสตร์คือ “วัฒนธรรมสร้างชาติ ขณะที่การศึกษาและศาสนา สร้างคน” อดีตที่ผ่านมา สังคมไทยจึงไม่มีจุดอ่อนเรื่องนี้

ปัจจุบัน เมื่อการศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม อ่อนกำลังลง  การที่จะรักษาวัฒนธรรมของชาติคือครอบครัวไทยไว้ได้ ก็จึงต้องขับเคลื่อนแนวคิดรักษาวัฒนธรรมและรักษาความเป็นชาติไว้ โดยมีโครงการครอบครัวพลังบวก 4.0ซึ่งภาคีเครือข่ายของรัฐ อย่างกระทรวงวัฒนธรรม โดยศูนย์คุณธรรม(องค์การมหาชน) น่าจะเป็นทัพหน้าในการทำงาน และมีหลายกระทรวงที่มาทำงานเชิงยุทธศาสตร์ร่วมกันในยุทธศาสตร์ที่สำคัญของรัฐบาล คือวัฒนธรรมสร้างชาติ ที่พยายามขับเคลื่อนแนวคิดคือ “การศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม เพื่อสร้างคนดี มีปัญญาไปพัฒนาประเทศ” ให้สำเร็จและก้าวไปข้างหน้ามากที่สุด

ครอบครัวพลังบวก สะท้อนให้เห็นการปรับตัวของครอบครัวยุคดิจิทัล ท่ามกลางความทันสมัยของเทคโนโลยีและนวัตกรรมในชีวิตประจำวัน การย้อนมาใช้สายใยพลังบวกของครอบครัวมายึดโยงและโอบรัดความสัมพันธ์คนในครอบครัว จะช่วยประคับประคองและมัดเรียงความสุขแก่ครอบครัวยุคดิจิทัลร้อนผ่าวได้หรือไม่ซึ่งนี่น่าจะถือเป็นการเผชิญหน้ากับความโหยหาในสังคมที่อ่อนแอของครอบครัวไทยครั้งสำคัญ และตอกย้ำให้สังคมได้ตระหนักว่าบทบาทครอบครัวนั้นมีความสำคัญมากอย่างไรต่อชีวิตคนและสังคม

ครอบครัวเป็นรากฐานของสังคมที่จะก่อให้เกิดการพัฒนาคนและสังคม ทั้งนี้เริ่มตั้งแต่การเลี้ยงดูและพัฒนาเด็ก ซึ่งครอบครัวจะต้องเป็นแหล่งที่ให้ความรัก ความอบอุ่น การดูแลในระยะแรกเริ่ม โดยสอนทักษะพื้นฐานในการดำเนินชีวิต รวมถึงการปลูกฝังทัศนคติและค่านิยมที่ดีการสนับสนุนและเสริมสร้างความมั่นคงทางจิตใจเมื่อเผชิญกับปัญหาหรือความเครียด ส่งเสริมสุขภาพจิตที่ดีผ่านการสนับสนุนทางอารมณ์ความสัมพันธ์ในครอบครัวที่ดีและการทำงานร่วมกัน

ครอบครัวมีบทบาทในการจัดการทรัพยากรและการเงิน เพื่อให้สมาชิกทุกคนมีความเป็นอยู่ที่ดี และสนับสนุนการศึกษาและการทำงานของสมาชิกครอบครัวทำหน้าที่สืบทอดวัฒนธรรม ประเพณี และภูมิปัญญาท้องถิ่นให้กับรุ่นหลัง รวมถึงมีส่วนร่วมในกิจกรรมของชุมชนและส่งเสริมการพัฒนาชุมชน

โดยสรุป ครอบครัวมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนและสังคม เป็นหน่วยที่ให้ความรัก ความอบอุ่น การสนับสนุนทางจิตใจ การพัฒนาความสัมพันธ์ และการส่งเสริมเศรษฐกิจและวัฒนธรรมของสังคม

การสร้างครอบครัวพลังบวก เป็นหน้าที่ของรัฐที่ต้องช่วยเหลือและเข้ามาสนับสนุน อย่างเช่น กระทรวงวัฒนธรรม กระทรวงมหาดไทย กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ที่มีภารกิจด้านส่งเสริมค่านิยมทางวัฒนธรรม การพัฒนาทักษะและระบบการเป็นพี่เลี้ยงที่จะนำไปสู่โมเดลครอบครัวพลังบวกในสังคมที่พร้อมจะรับฟัง มีการสื่อสารที่ดี ครอบครัวที่มีสติ ไม่ใช้ความรุนแรงการสร้างความเข้าใจการแก้ไขปัญหาที่เป็นกลางและสร้างสรรค์ ช่วยเสริมสร้างความสัมพันธ์ในครอบครัวให้มีความแข็งแกร่งมากขึ้น

ต่อคำถามที่สำคัญ คือ แล้วจะมีการขับเคลื่อนพัฒนากลไกการมีส่วนร่วมในรูปแบบภาคีเครือข่ายคนทำงานด้านเด็ก เยาวชน ครอบครัวที่ยั่งยืนได้อย่างไร

ทั้งนี้จะเห็นได้ว่า การพัฒนากลไกการมีส่วนร่วมในรูปแบบภาคีเครือข่ายคนทำงานด้านเด็ก เยาวชน และครอบครัวที่ยั่งยืน เป็นกระบวนการที่ต้องใช้การวางแผนและการดำเนินการที่มีประสิทธิภาพ อาทิเช่น การสร้างเครือข่ายและการเชื่อมโยงการระบุพันธมิตรที่มีศักยภาพ: ค้นหาองค์กร หน่วยงาน หรือบุคคลที่มีเป้าหมายและภารกิจใกล้เคียงกัน เพื่อร่วมมือกันในการทำงานด้านเด็ก เยาวชน และครอบครัว

การจัดตั้งคณะกรรมการหรือกลุ่มทำงานที่มีตัวแทนจากองค์กรต่างๆ เพื่อร่วมกันวางแผนและดำเนินการการแบ่งปันข้อมูลและทรัพยากรการจัดทำฐานข้อมูลและแพลตฟอร์มออนไลน์ที่สามารถแบ่งปันข้อมูล ทรัพยากร และแนวปฏิบัติที่ดีระหว่างภาคีเครือข่าย

การจัดสัมมนาและเวิร์กช็อปเพื่อแลกเปลี่ยนความรู้และประสบการณ์ระหว่างภาคีเครือข่ายการส่งเสริมการทำงานร่วมกันของภาคีเครือข่ายการกำหนดเป้าหมายและแผนการร่วมกัน: ร่วมกันกำหนดเป้าหมายและแผนการดำเนินงานที่ชัดเจน เพื่อให้ทุกภาคีมีทิศทางเดียวกันในการทำงาน

การสร้างความเชื่อมั่นและความเข้าใจระหว่างสมาชิกในเครือข่าย ผ่านการประชุมและการสื่อสารที่เปิดเผยและตรงไปตรงมาการสนับสนุนจากภาครัฐและเอกชนการขอความร่วมมือและการสนับสนุนจากภาครัฐในด้านทรัพยากร การเงิน และนโยบายที่เอื้อต่อการทำงานของเครือข่าย

การร่วมมือกับภาคเอกชนในการสนับสนุนทรัพยากรและการให้คำแนะนำในการพัฒนาเครือข่าย และที่สำคัญคือ จะต้องมีการประเมินผลและการปรับปรุงการติดตามและประเมินผลการดำเนินงานโดยมีระบบการติดตามและประเมินผลการดำเนินงานของเครือข่าย เพื่อให้สามารถปรับปรุงและพัฒนากลไกได้อย่างต่อเนื่องขณะเดียวกันก็จะต้องเรียนรู้และปรับปรุงจากประสบการณ์นำบทเรียนและข้อเสนอแนะจากการดำเนินงานมาปรับปรุงและพัฒนากลไกการทำงานให้ดียิ่งขึ้น

ปัจจัยสนับสนุนทางสังคมเหล่านี้จะช่วยขับเคลื่อนการพัฒนากลไกการมีส่วนร่วมในรูปแบบภาคีเครือข่ายคนทำงานด้านเด็ก เยาวชน และครอบครัวให้เกิดความยั่งยืน ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การสร้างครอบครัวพลังบวก จะต้องนำภูมิปัญญาท้องถิ่นอะไร มาบูรณาการให้เหมาะสมกับวัยเด็กและเยาวชน โจทย์ข้อนี้จะแก้ได้หรือไม่ ประการแรกคือ จะต้องมองเห็นโอกาสของการนำทรัพยากรในพื้นที่ ชุมชน ท้องถิ่น เข้ามาบูรณาการและเป็นแรงสนับสนุนที่สำคัญ ความหมายคือ จะต้องส่งเสริมการเรียนรู้และพัฒนาศักยภาพของเด็กและเยาวชน ในชุมชน ให้มีความยั่งยืนและมีความพร้อมที่จะก้าวไปสู่การพัฒนาของประเทศ ด้วยการวางแผนและดำเนินการอย่างเป็นระบบและรอบคอบกระบวนการพัฒนาและส่งเสริม ต้องอาศัยเครื่องมือด้านเทคโนโลยีสารสนเทศเข้ามายกระดับการทำงาน โดยเฉพาะการพัฒนาฐานข้อมูลด้านคุณธรรมจริยธรรมแห่งชาติ

นอกจากบ้าน วัด โรงเรียน จะต้องร่วมมือกันแล้ว รัฐบาลก็ต้องให้การสนับสนุน เพื่อให้เกิดแพลตฟอร์มข้อมูลสถานการณ์คุณธรรมแห่งชาติ เป็นระบบที่จะทำให้เกิดรับรู้ การเรียนรู้เชิงคุณธรรมในสังคมไทย แยกย่อยไปในชุมชน ตำบล อำเภอ จังหวัด ที่รัฐอาจจะส่งเสริมให้เกิดเครือข่ายความดี หรือจังหวัดคุณธรรมในทุกภูมิภาค เพื่อขับเคลื่อนให้แต่ละชุมชน ตำบล อำเภอและแต่ละจังหวัดได้ใช้เครื่องมือดัชนีชี้วัดคุณธรรมและทุนทางสังคม ที่สามารถสะท้อนและประเมินพฤติกรรมของสังคมไทยที่มีการเปลี่ยนแปลงในแต่ละพื้นที่ของประเทศต่อไป

ข้อมูลขนาดใหญ่หรือ BIG DATA ด้านพฤติกรรมทางคุณธรรมจริยธรรมแห่งชาติ นี้ จะเป็นปัจจัยให้การทำงานของรัฐ ผ่านกระทรวงที่รับผิดชอบมีความรวดเร็วทั้งในแง่บริหารจัดการวางแผน และจัดทำยุทธศาสตร์คุณธรรมแห่งชาติ ทั้งนี้ จะส่งผลให้เกิดการพัฒนารูปแบบกิจกรรมโดยคนในชุมชนท้องถิ่นด้วยทรัพยากรและภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีอยู่อาทิเช่น วัฒนธรรม ประเพณี อาชีพพื้นบ้าน และทักษะเฉพาะท้องถิ่นเพื่อพัฒนากิจกรรมตรงกับความต้องการ

ขณะเดียวกัน จะช่วยให้การออกแบบกิจกรรมสร้างสรรค์ได้เหมาะสมกับวัยมีความชัดเจน แก้ไขปัญหาได้ตรงจุด ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง การเล่น เกมก็ตาม เป็นการผสมผสานภูมิปัญญาท้องถิ่นสู่กิจกรรม อาทิเช่น การสอนทำหัตถกรรม การเล่าเรื่องพื้นบ้าน การเรียนรู้เกี่ยวกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมส่งเสริมให้เกิดการฝึกอบรมและการสนับสนุนคนท้องถิ่นให้มีทักษะในการจัดกิจกรรมและการสื่อสารกับเด็กและเยาวชน โดยรัฐให้การสนับสนุนทรัพยากรที่จำเป็นในการจัดกิจกรรม ไม่ว่าจะเป็นวัสดุอุปกรณ์ งบประมาณ และพื้นที่จัดกิจกรรมซึ่งจะส่งผลให้เกิดความร่วมมือและการมีส่วนร่วมของชุมชนการสร้างความร่วมมือกับองค์กรและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ทั้งกับโรงเรียน วัด องค์กรท้องถิ่น และหน่วยงานภาครัฐในการจัดกิจกรรมช่วยให้ชุมชนมีส่วนร่วม

อย่างไรก็ตาม จะต้องมีประเมินเพื่อปรับปรุงกิจกรรมครอบครัวพลังบวกให้ชัดเจนทั้งนี้ ก็เพื่อวัตถุประสงค์คือจะได้ทราบสถานการณ์ที่แท้จริงและปรับปรุงกิจกรรมให้ดียิ่งขึ้น เป็นการสร้างการรับรู้ด้วยการสื่อสาร ทั้งสื่อออนไลน์ สื่อสิ่งพิมพ์ และการประชาสัมพันธ์ในชุมชน และเปิดโอกาสให้หน่วยงานภาครัฐ เอกชน และองค์กรต่างๆ เพื่อมาสนับสนุนกิจกรรมให้มีความยั่งยืน

ผลลัพธ์ที่คาดหวังจากการพัฒนาครอบครัวพลังบวกคือสังคมไทยจะได้ครอบครัวที่เข้มแข็งและมีความสุขสมาชิกในครอบครัวมีความสัมพันธ์ที่ดี เข้าใจและสนับสนุนซึ่งกันและกัน ลดความขัดแย้งและความรุนแรงในครอบครัวสร้างบรรยากาศที่อบอุ่นและเป็นมิตรในบ้าน เด็กและเยาวชนมีทักษะทางสังคมและความสามารถในการแก้ไขปัญหามีความมั่นใจในตนเองและพร้อมที่จะเผชิญกับความท้าทายในชีวิตสังคมไทยจะได้ชุมชนที่เข้มแข็งและมีความร่วมมือกัน ครอบครัวมีส่วนร่วมในกิจกรรมของชุมชนและสนับสนุนการพัฒนาชุมชน สร้างเครือข่ายความร่วมมือ สามารถช่วยเหลือกันได้ในยามจำเป็น

ประการสุดท้าย ที่น่าจะเป็นสิ่งที่สังคมพลังบวกต้องการมากที่สุด คือการลดปัญหาทางสังคม  อาทิเช่น ลดปัญหาการใช้ความรุนแรงในครอบครัวและการละเมิดสิทธิของเด็กและเยาวชนลดปัญหาการติดยาเสพติดและพฤติกรรมเสี่ยงในกลุ่มเด็กและเยาวชนสร้างความเข้าใจและการยอมรับในความหลากหลายของสมาชิกในครอบครัวและชุมชนซึ่งจะนำไปสู่ผลลัพธ์ที่เป็นเป้าหมายคือสังคมที่มีคุณภาพชีวิตดีขึ้น คนในสังคมมีสุขภาพกายและจิตที่ดี มีคุณภาพชีวิตที่สูงขึ้น สังคมมีความเป็นธรรมและเสมอภาค ซึ่งจะนำไปสู่การเป็นสังคมแห่งการเรียนรู้ คิดบวก มีความสุข และสังคมแห่งความดีอย่างยั่งยืน